English
Русский
O'zbek
USKUDARDAGI “O‘ZBEKLAR TAKYASI”NING TA’SIS VAQFNOMASI,UNING DIPLOMATIK VA MAZMUNTAHLILI
General information about the article
: Tadqiqot doirasida “O‘zbeklar takyasi”ning tarixida muhimahamiyatga ega bo‘lgan vaqfnomaning diplomatik elementlari o‘rganilib, mazmunitahlil qilingan. Мavjud manbalardagi maʼlumotlarga koʻra, zarbxona emini va Marashhokimi vazifasida ishlagan Abdulloh Posho tomonidan 1752–1753 yillarda barpoetilgan “Oʻzbeklar takyasi”ning birinchi shayxi – Shayx Abdulloh tomonidan vaqftashkil etilgani haqidagi maʼlumotlar so’rovi tashkil etildi va huquqiy jihatdan bundayvaqf mavjud emasligi arxiv hujjatlari asosida aniqlandi. Shu bilan birga, “Oʻzbeklar takyasi”ning birinchi shayxi – Shayx Abdullohhaqida Ayvansaroyiy bergan maʼlumotlar to‘ldirildi. Jumladan, uning to‘liq ismi-nasabianiqlashtirildi: Sayyid ash-Shayx Abdulloh Akbar Afandi ibn Asadulloh al-O‘zbekiy.Shuningdek, “O‘zbeklar takyasi” uchun mustaqil vaqf ta’sis etilmagani va bu davrdainstitutsional tarzda qayd etilmagani ham ko‘rsatib o‘tildi. “Oʻzbeklar takyasi” uchun 1788-yilda al-Hoj Xalil Ogʻa ibn Ahmad Afanditomonidan vaqf tashkil etilgani va shu tariqa takyaga huquqiy maqom berilgani qaydetilgan. Vaqfnoma shartlariga ko‘ra, “O‘zbeklar takyasi” Naqshbandiya dargohi bo‘lib,avvaliga, Samarqand shahrining Qalandarxona mahallasidagi darveshlarga xizmatko‘rsatganligi, keyinchalik vaqf ta’sischisi Xalil Og‘a vaqf shartlarini o‘zgartirib,boshqa naqshbandiy darveshlariga ham takyada qolish huquqini berganligi qayd etiladi.Vaqfnomada faqat xayriya binolari ajratilganligi va ularni ta’mirlash,darveshxona shayxlari va darveshlarining xarajatlari kabi vaqf moddiy ehtiyojlariniqoplash uchun hech qanday daromad keltiruvchi narsa vaqf qilinmaganligi, al-Hoj XalilOg‘a tomonidan tashkil etilgan vaqfning haqiqatda mavjud bo‘lgani – rasmiyhujjatlarda uchramagan biror vaqf manbai bor bo‘lishi mumkinligiga ishora qiladi.
Arxiv manbalari BOA, Usmonli arxivi. Cevdet Evkaf [C.EV], № 472/23887. BOA, Usmonli arxivi. İstanbul Müftülüğü Evkaf-ı Hümayun Müfettişliği [IMUF-EHMM]. №237,86. BOA, Usmonli arxivi. İstanbul Müftülüğü Meşihat Defterleri Şer’iyye Sicil Defterleri [İSTM.ŞSC].№ 06.d.523, s. 59. VGMA, Vaqflar bosh boshqarmasi arxivi (VGMA). Daftar raqami: 627, 57-sahifa, 25-tartibraqami: al-Hoj Abdulloh Posho bin Mehmed Posho vaqfnomasi. VGMA, Vaqflar bosh boshqarmasi arxivi. Daftar raqami 578, 199-sahifa, 58-tartib raqami:alHoj Xalil Ogʻa ibn Ahmad vaqfnomasi. Boshqa manbalar Mustafa Alkan. Osmanlı Devleti’nde Özbek Tekkeleri. / Yitik Hafızanın Peşinde Buhara Konuşmaları.Muharrir: Mehmet Dursun Erdem – Necip Fazıl Kurt – Özcan Güngör.– Istanbul: Pruvanashriyoti, 2019. – S. 248–285. Hâfız Hüseyin Ayvasarâyî. Hadîkatü’l-cevâmî'. – İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281. Süleyman Beyoğlu. Millî Mücadele ve “O‘zbeklar takyasi. / Üsküdar Sempozyumu I: 23-25 Mayıs2003 - Bildiriler, muharrir: Zekeriya Kurşun vb.. – Istanbul: Uskudar hokimligi, 2004. – 1 /201–210. Abdullah Kılıç. Tarihi Eserleriyle Üsküdar. – Istanbul: Uskudar hokimligi, 2017. Erkan Övüç. 1341 Defterine Göre 1925’te Üsküdar Tekkeleri // Tasavvuf: İlmî ve Akademik AraştırmaDergisi. 17 / 38 (2016). – S. 55–113. Üsküdar Tekkeleri Örneğinde Devlet Tekke İlişkileri. Doktora Tezi. – Çanakkale: Çanakkale OnsekizMart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022. M. Baha Tanman. Kalenderhâne. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. –Istanbul: TDVnashriyoti, 2001. – 24 / 249–250. O‘zbeklar takyasi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. – Istanbul: TDV nashriyoti, 2007. – 34/ 123–124. Salim Yorgancıoğlu. Üsküdar Dergâhları. Nashrga tayyorlovchi: Ahmet Yüksel Özemre. – Istanbul:Uskudar hokimligi, 2004. Hür Mahmut Yücer. Üsküdar “O‘zbeklar takyasi. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyükİstanbul Tarihi. S/ TU-TIZ. – Istanbul: İBB Kültür A.Ş.-TDV ISAM, 2015.
Demirtash, H. . (2025). USKUDARDAGI “O‘ZBEKLAR TAKYASI”NING TA’SIS VAQFNOMASI,UNING DIPLOMATIK VA MAZMUNTAHLILI. ALFRAGANUS, 1(3), 38–55. https://doi.org/
Demirtash, Hasan . “USKUDARDAGI “O‘ZBEKLAR TAKYASI”NING TA’SIS VAQFNOMASI,UNING DIPLOMATIK VA MAZMUNTAHLILI.” Academic Research in Educational Sciences, vol. 3, no. 1, 2025, pp. 38–55, https://doi.org/.
Demirtash, . 2025. USKUDARDAGI “O‘ZBEKLAR TAKYASI”NING TA’SIS VAQFNOMASI,UNING DIPLOMATIK VA MAZMUNTAHLILI. Academic Research in Educational Sciences. 3(1), pp.38–55.