English
Русский
O'zbek
LUTF ILA MA’MUR, NAZZORASI MASRUR: “SULTONTEPA O‘ZBEKLAR TAKYASI”DAGI PESHTOQ BITIKLARI
General information about the article
Sultontepa O‘zbeklar takyasi haqida ko‘plab tadqiqotlarmavjud. Biroq bu tadqiqotlarda peshtoq yozuvlari batafsil tadqiq qilinmagan, qolaversatakya qabristonidagi qabr toshlarini har tomonlama o‘rganish hali ham amalgaoshirilmagan. Qabr toshlari mustasno qilib olingan ushbu tadqiqotda Oʻzbeklar takyasi binolariva qabriston qismidagi peshtoq yozuvlariga eʼtibor qaratilgan. Bu bitiklar dargohdashayxlik qilgan, takya uchun xayriya ishlarini amalga oshirgan, undagi qabristonhududida dafn etilgan shaxslar, ularning oila va qarindoshlik aloqalari haqida e’tiborlima’lumotlar berishi bilan muhimdir. Ba'zan arxiv hujjatlarida topib bo‘lmaydiganma'lumotlar bitiklarda berilgan. Ushbu maqolada peshtoq bitiklari takyaning tarixi, uning xronologiyasi hisobgaolingan holda tadqiq qilinadi va bitiklarda tilga olingan shaxslar bilan takyaning aloqasiochib beriladi. Shuningdek, bitiklarda tez-tez uchrab turadigan ismlar, ayniqsa, takyaning shayxlari va quruvchi homiylari bilan bir qatorda bitiklarning shoirlarigaham to‘xtalib o‘tiladi, she'rlarning aruz vazni va sana bildiruvchi ta’rix qaydlari hamko‘rib chiqiladi. Xususan, bitiklarning shoirlari Oqib, Laylo Xonim, TirnoqchizodaMehmed Said Zevar, Ra’fatларнинг ижодий йўли ҳақида ma’lumot beriladi. Maqolada bitiklarning yozilish sabablari bilan birga bitiklarni nega aynan bushoirlar yozgani boʻyicha mushohada qilingan. Baʼzan bitiklar shoirlar saroyga taqdimetgan sheʼrlardan, gohida esa takya ahli afzal koʻrishi natijasida tanlangan. Asosiysibitiklardagi ma’lumotlar boshqa manbalardagi ma’lumotlar bilan solishtirilishi orqalibitiklarning tarixiy manba sifatidagi ahamiyatini namoyon etadi. Maqola takyadagi to‘qqizta peshtoq yozuvining matnlari va suratlari bilanbirgalikda taqdim etilgan boʻlib, takyaning peshtoq bitiklari katalogi sifatida ilmiymuomalaga kiritildi. Umuman, ushbu tadqiqot takya qabristonidagi qabr toshlari uchun old tadqiqotbo‘lib xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir.
Arxiv manbalari BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Dahiliye [İ.DH]. №1286 / 101207. BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı [TS.MA.e]. №368 / 10, Gömlek№ 1-8 (1259); TS.MA.e. № 369 / 20 (1265); TS.MA.e. №369 / 21 (1265); TS.MA.e. №369 / 3(1259); TS.MA.e. № 369 / 4 (1260); TS.MA.e. № 369 / 5 (1260). Boshqa manbalar Haşan Aksoy. Zîver Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. – İstanbul: TDV Yayınlan, 2013.– 44 / 474-475. Ârif Hikmet Bey. Dîvân-ı Ârif Hikmet. – İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1283. Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin. Hadîkatü’l-cevâmi'. – İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281. Bilge, Mustafa L. Ârif Hikmet Bey, Şeyhülislam. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. –İstanbul: TDV Yayınları. – № 3. – 1991. – S. 365–366. Database for Ottoman Unscriptions: OsmanLı Kitabeler Projesi. Fatih Müftülüğü-Karakol. Erişim 6Şubat 2023. http://www.ottomaninscriptions.com/verse.aspx?ref=reLation&bid=2156&hid=2883. Haskan, Mehmet Nermi. Yüzyıllar Boyunca Üsküdar. 3 Cilt. – İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2001.İçli, Ahmet. Âkib ve Şiirleri. //Karadeniz. – № 36. – 2017. – S. 302–327. Kaçar Mücahit. İntihal mi Mahlas Değişikliği mi? Zihnî ve Zîver Divanları Üzerinde Bir İnceleme. //Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literatüre and History of Turkish orTurkic. 5/5. – 2010. – S. 1536–1542. Kılıç, Mahmud Erol. Ni‘metullâh-ı Velî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. –İstanbul: TDVYayınları, 2007. – 33 / 133-135. Konyalı, İbrahim Hakkı. Âbideleri ve Kitabeleri ile Üsküdar Tarihi. – İstanbul: Üsküdar Belediyesi,2021. Leylâ Hanım. Dîvân-ı Leylâ Hanım. 1) Bulak: Bulak Matbaası, 1260.; 2) İstanbul: Şirket-i îrâniyyeDestgâhı, 1299. Leylâ Hanım Divanı. haz. Mehmet Arslan. – İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003. Sakaoğlu Necdet. Bu Mülkün Kadın Sultanları: Valide Sultanlar, Hatunlar, Hasekiler, Kadınefendiler,Sultanefendiler. – İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 2008. SüleymaniyeLi Hâc Mehmed Re’fet. Mecmu a-i Eşar-ı Re’fet. b.y.: y.y., 1289. Tırnakçızâde Zîver Bey. Dîvân. – İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi.TürkçeYazmalar, 1242. Tırnakçızâde Zîver Bey. Şiir Mecmuası. – İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi,Türkçe Yazmalar, 1284. Uluçay Mustafa Çağatay. Padişahların Kadınları ve Kızları. – Ankara: TTK Yayınları, 1980. Ünver, İsmail. Leyla Hanım. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. – Ankara: TDV Yayınları,2003. – 27 / 157. Yekbaş, Hakan. Tırnakçı-zade Mehmed Sa'îd Ziver Bey ve Mensur Şitâiyyesi. // Divan EdebiyatıAraştırmaları Dergisi. – № 3. – 2009. – S. 147–184. Zâkir Şükrî Efendi. Die Istanbuler derwisch-konvente und ihre scheiche: (Mecmu’a-iTekaya), haz. Mehmet Serhan Tayşi. – Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1980. Zîver, Dîvân. – İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. Türkçe Yazmalar, 410.Zîver ve Divanı, haz. Haşan Kaplan. – İstanbul: DBY Yayınları, 2019.
Ko‘chyigit, O. . (2025). LUTF ILA MA’MUR, NAZZORASI MASRUR: “SULTONTEPA O‘ZBEKLAR TAKYASI”DAGI PESHTOQ BITIKLARI. ALFRAGANUS, 1(3), 98–119. https://doi.org/
Ko‘chyigit, O‘mer . “LUTF ILA MA’MUR, NAZZORASI MASRUR: “SULTONTEPA O‘ZBEKLAR TAKYASI”DAGI PESHTOQ BITIKLARI.” Academic Research in Educational Sciences, vol. 3, no. 1, 2025, pp. 98–119, https://doi.org/.
Ko‘chyigit, . 2025. LUTF ILA MA’MUR, NAZZORASI MASRUR: “SULTONTEPA O‘ZBEKLAR TAKYASI”DAGI PESHTOQ BITIKLARI. Academic Research in Educational Sciences. 3(1), pp.98–119.